Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zijn niet of slechts ten dele in staat gezondheidsinformatie te vinden, te begrijpen en te gebruiken voor het nemen van beslissingen over hun gezondheid en zorg

Ruim drie op de tien Nederlanders (35%) hebben beperkte gezondheidsvaardigheden. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden – denk aan mensen met een laag opleidingsniveau en/of beperkte digitale vaardigheden, laaggeletterden, migranten, ouderen – vormen een heterogene groep. Elke subgroep vraagt om specifieke ondersteuning bij het vinden van de weg in de zorg. Bij het ontwikkelen van ondersteuning en beleid is het belangrijk om de inzichten en wensen van deze doelgroepen zélf mee te nemen. Dit zijn aantal bevindingen die voortkomen uit het onderzoek naar gezondheidsvaardigheden van de afgelopen tien jaar. Het Nivel heeft dit onderzoek samengevat in een overzichtelijke kennissynthese. 

Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zijn niet of slechts ten dele in staat gezondheidsinformatie te vinden, te begrijpen en te gebruiken voor het nemen van beslissingen over hun gezondheid en zorg. Dit heeft grote impact op gezondheidsuitkomsten en zorggebruik en ligt ook ten grondslag aan sociaaleconomische gezondheidsverschillen in Nederland. 

Beperkte gezondheidsvaardigheden hebben een negatieve impact op gezondheidsuitkomsten en zorggebruik
Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben vaak een slechtere gezondheid, ze hebben meer kans op chronische aandoeningen en ze maken meer gebruik van de zorg. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben in het algemeen een minder gezonde leefstijl: ze eten minder gezond, bewegen minder en roken vaker. Mede daardoor is er vaker sprake van overgewicht en obesitas en gerelateerde ziekten en gezondheidsproblemen. Ook nemen zij minder vaak deel aan screeningsprogramma’s, bijvoorbeeld de screening op borstkanker, baarmoederhalskanker of darmkanker, en maken zij minder gebruik van preventieve gezondheidszorg, zoals de jaarlijkse (griep)vaccinatie.

Informatie over gezondheid en zorg vaak te ingewikkeld
Gezondheidsinformatie is voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden vaak te ingewikkeld en niet toegespitst op hun behoefte, hun communicatieniveau en de kanalen waarop ze te bereiken zijn. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zijn vaak ook minder digitaal vaardig en maken minder gebruik van informatie op internet. Veel van hen hebben een voorkeur voor visuele informatie (bijvoorbeeld in de vorm van filmpjes, folders met beeldmateriaal) en narratieven (verhalen van andere mensen die op hen lijken). Daarnaast is er bij hen een voorkeur voor (eenvoudig) geschreven informatiemateriaal.

Complexiteit van de omgeving speelt een grote rol bij het ervaren van problemen
Bij gezondheidsvaardigheden gaat het niet alleen om iemands individuele vaardigheden, maar doet het er ook toe hoe complex de situatie is waarin iemand moet handelen. Als de context – bijvoorbeeld een ziekenhuis of zorgsysteem - meer ondersteuning biedt en beter aansluit bij de behoeften van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, worden de problemen die zij ervaren kleiner. Veel actueel onderzoek richt zich dan ook op hoe je de zorg beter af kunt stemmen op de behoeften van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden beter en hen beter kunt ondersteunen bij samen beslissen, zelfmanagement en medicatiegebruik. Ook zijn er diverse materialen en methodieken ontwikkeld voor informatievoorziening aan en communicatie met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Een daarvan is de terugvraagmethode, waarmee gecheckt kan worden in hoeverre de patiënt informatie heeft onthouden en begrepen. 

Over het onderzoek
In deze kennissynthese van 2024zijn onderzoeken beschreven die sinds 2014 in Nederland en het buitenland zijn uitgevoerd op het gebied van gezondheidsvaardigheden. De publicatie is primair gericht op beleidsmakers en professionals in preventie, zorg en het sociaal domein en vormt het vervolg op de kennissynthese van 2014, getiteld Gezondheidsvaardigheden; niet voor iedereen vanzelfsprekend’. Gezondheidsvaardigheden, de Nederlandse vertaling van het concept Health literacy, werd enkele jaren daarvoor in Nederland geïntroduceerd als een belangrijke determinant voor de verklaring van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. De kennissynthese uit 2014 is een veelgelezen en geciteerde Nivel-publicatie. Inmiddels zijn we tien jaar verder en is er op het gebied van gezondheidsvaardigheden veel gebeurd, zowel in Nederland als daarbuiten. Alle reden om een update van de kennissynthese te maken, met actuele kennis en nieuwe inzichten. 

Bron: Nivel