Kunstprojecten leveren positieve bijdrage aan leven van ouderen

Deelnemen aan een kunstproject heeft een positief effect op de kwaliteit van leven van ouderen. Daarom is binnen het (S)Pionieren-project aan de hand van zes kunstprojecten een duurzame werkwijze ontwikkeld om kunst en ouderen samen te brengen. Belangrijk is dat de projecten laagdrempelig zijn en afgestemd op de wensen en behoeften van ouderen. Werken met ouderen vraagt kwaliteiten van kunstdocenten, zoals flexibiliteit en sociale vaardigheden. Met de resultaten van dit project dat bestaat uit een samenwerking tussen het Nivel, het Centrum voor de Kunsten Eindhoven (CKE) en Vitalis WoonZorg Groep, kunnen (zorg)organisaties, ouderen en kunstdocenten zelf aan de slag.

Ouderen sluiten eerder aan bij een kunstproject als er niet te veel eisen worden gesteld en het kunstproject aansluit op hun interesses en capaciteiten. Een goede afstemming kan bereikt worden door co-creatie, wat inhoudt dat deelnemers invloed hebben op de ontwikkeling en invulling van het project. Werken met ouderen kan iedere week anders zijn, en daarom is het handig als kunstdocenten met verandering kunnen omgaan en flexibel zijn in hun plannen. Het kunnen creëren van een gezellige sfeer zorgt ervoor dat deelnemers zin hebben om iedere week terug te komen.

Kunstprojecten leveren positieve bijdrage aan leven van ouderen
Tijdens het project is onderzocht wat de waarde is van de kunstprojecten en de kunstbeoefening voor ouderen vanuit het concept Positieve gezondheid. Het blijkt dat ouderen door kunstprojecten meer kunnen meedoen: ze bieden de mogelijkheid om samen leuke dingen te ondernemen en nieuwe vrienden te maken en/of bestaande relaties te versterken. Daarnaast dragen de kunstprojecten bij aan de zingeving van ouderen – ze blijven leren en hebben een doel – en zorgt kunstbeoefening ervoor dat ouderen lekkerder in hun vel zitten.

Ouderen werven voor kunstprojecten vergt maatwerk
Ouderen zijn echter soms terughoudend als het gaat om nieuwe dingen, waardoor het een uitdaging is om hen te werven voor kunstprojecten. Om ouderen te motiveren is het belangrijk dat een kunstproject aansluit op hun interesses en mentale en fysieke capaciteiten. Door gebruik van vertrouwde wervingskanalen en -middelen, zoals het (zorg)personeel en een prikbord in de gemeenschappelijke ruimte, kan informatie over het kunstproject het best op ouderen overgebracht worden. De wervingsinformatie moet helder en concreet zijn, aansluiten bij het begripsniveau en de leefwereld van de doelgroep en mogelijke belemmeringen voor deelname wegnemen.

Co-creatie en een goede sfeer houdt ouderen betrokken bij het kunstproject
Het motiveert ouderen om iedere week terug te komen als zij een gevoel van gedeeld eigenaarschap van het kunstproject hebben. Dit kan een kunstdocent bereiken met co-creatie, bijvoorbeeld door de deelnemers te vragen mee te denken over de invulling van het kunstproject of te vragen dierbare verhalen, foto’s en andere objecten mee te nemen en die te gebruiken tijdens de kunstbeoefening. Een ander belangrijk aspect is de sfeer. Als deelnemers zich op hun gemak voelen, zijn ze eerder geneigd terug te blijven komen. Voor of na iedere bijeenkomst een koffiemoment organiseren kan hieraan bijdragen.

Flexibiliteit en sociale vaardigheden van docenten van belang in het werken met ouderen
Kunstdocenten hebben specifieke kwaliteiten nodig bij kunstprojecten voor ouderen. Ouderen hebben soms een lager tempo en er kan sprake zijn van cognitieve en fysieke diversiteit in de groep deelnemers; het is dan essentieel dat kunstdocenten hun plannen aanpassen aan de ouderen. Om aan te voelen waar ouderen behoefte aan hebben, is het belangrijk dat kunstdocenten zich in hen kunnen inleven. Ook zijn goede sociale vaardigheden nodig, bijvoorbeeld om een gezellige sfeer te creëren, lastig bereikbare ouderen te betrekken en moeilijke onderwerpen te kunnen bespreken, zoals ziekte en overlijden.

Begeleiding docenten en ruime opzet kunstproject belangrijke randvoorwaarden voor succes
Kunstdocenten hebben voldoende middelen nodig om de kunstprojecten tot een succes te maken. Tijdens de opzet en uitvoering van hun kunstproject moeten kunstdocenten veel keuzes maken. Daarbij kunnen ze goede begeleiding gebruiken, bijvoorbeeld van collega’s met ervaring in het werken met ouderen. Kunstdocenten kunnen beter met de veranderlijkheid in het werken met ouderen omgaan als zij genoeg tijd en vrijheid krijgen. Het werkt daarom goed als de betrokken organisaties de tijd die kunstdocenten nodig hebben ruim inschatten en de verwachtingen die zij van hen hebben in lijn brengen met hun mogelijkheden en benodigdheden.

Over het onderzoek
In samenwerking met het CKE en Vitalis heeft het Nivel een kwalitatief praktijkonderzoek gedaan binnen het (S)Pionieren-project. Het onderzoek bestond uit interviews met de kunstdocenten en deelnemende ouderen. Daarnaast is gebruik gemaakt van participerende observatie tijdens de bijeenkomsten van de kunstprojecten. De kunstdocenten hebben ook op drie verschillende momenten korte vragenlijsten ingevuld. Het onderzoek heeft tot twee publicaties geleid. Een over de werving van ouderen voor kunstprojecten en een over de kwaliteiten en middelen die kunstdocenten nodig hebben in het werken met ouderen. De resultaten van dit onderzoek zijn door Renate Verkaik ook gepubliceerd in het tijdschrift Denkbeeld. Op basis van de resultaten van het praktijkonderzoek heeft Vitalis een visuele handreiking voor kunstdocenten ontwikkeld. Het project is gefinancierd door het Fonds voor Cultuurparticipatie, Ars Donandi en de W.M. de Hoop Stichting.

Bron: Nivel