Psychiatrische patiënten hebben in veel gevallen ook last van lichamelijke ziekten en vice versa

Patiënten met een psychiatrische aandoening hebben in veel gevallen ook last van lichamelijke ziekten en vice versa. Hoe dat komt, maar vooral hoe je dit kunt voorkomen, onderzoekt psychiater en hoogleraar Wiepke Cahn van het UMC Utrecht.

Uit onderzoek blijkt dat patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening zoals schizofrenie, bipolaire stoornis of depressie gemiddeld 15-20 jaar korter leven dan de algemene bevolking. Ook heeft deze groep 70% kans op lichamelijke problemen. Hart- en vaatziekten, diabetes, COPD en darm- en nierziekten komen vaak voor. Het werkt ook andersom: patiënten met een ernstige lichamelijke aandoening hebben ongeveer 30% kans om ook een psychiatrische aandoening te krijgen. Psychiater Wiepke Cahn heeft het zorgprogramma Lijf & Leven opgezet voor patiënten die zowel psychiatrische als somatische (chronische lichamelijke) klachten hebben.

Hoe komt het dat psychiatrisch patiënten vaak ook last hebben van lichamelijke ziekten? 
“Dat is deels genetisch te verklaren. Sommige studies laten zien dat dezelfde genen verband houden met psychoses als met hart- en vaatproblemen of diabetes. Bij bipolaire stoornissen zie je vaak schildklieraandoeningen en nierproblemen. Verder heeft het met omgevingsfactoren te maken, zoals armoede en stressvolle gebeurtenissen, en ook met de leefstijl van patiënten. Er komt wel steeds meer onderzoek op dit gebied, toch is het nog een vrij onontgonnen terrein.”

En andersom, mensen met een somatische aandoening hebben een grotere kans op psychiatrische aandoeningen. Hoe valt dat te verklaren?
“Als je langdurig ziek bent, is de kans dat je je psychisch slechter gaat voelen, aanwezig. Denk maar aan als je zelf griep hebt, dan zit je vaak ook niet lekker in je vel. Dat wil niet zeggen dat je dan meteen een depressie te pakken hebt, maar je hebt op dat moment wel depressieve klachten. Laat staan als je een chronische lichamelijke aandoening hebt, die kan echt van invloed zijn op je psychische gesteldheid. Toch is er binnen de gezondheidszorg een blinde vlek voor die psychische klachten.”

Er wordt nog niet vaak integraal gekeken naar zowel de lichamelijke als de psychiatrische klachten van eenzelfde patiënt. Hoe komt dat?
“Het zijn min of meer twee gescheiden werelden. Artsen en psychiaters werken veelal ieder in hun eigen specialisatie. Dat heeft deels te maken met hoe de gezondheidszorg in Nederland is georganiseerd en hoe de financiering is geregeld. Eigenlijk zou je de budgetten veel meer bij elkaar willen brengen, zodat wij veel meer samen kunnen kijken naar hoe we een patiënt het beste kunnen behandelen.
De psychiatrie heeft te kampen met een hardnekkig stigma. Veel mensen willen er niet mee worden geconfronteerd in hun dagelijks leven. Gelukkig is er een beweging naar een inclusieve maatschappij: grote GGZ-instellingen verdwijnen langzaam en we gaan psychiatrisch patiënten steeds meer in hun eigen omgeving behandelen.”

Om dit hokjesdenken te overstijgen bent u binnen UMC Utrecht het zorgprogramma Lijf & Leven gestart. Wat houdt dat in?
“De kern is: als we meer focussen op het lijf, krijgt een patiënt een betere kwaliteit van leven, omdat hij of zij zich dan psychisch ook beter gaat voelen. Concreet betekent dit dat we met verschillende soorten professionals – bijvoorbeeld diëtisten, psychomotorisch therapeuten en de ziekenhuisapotheek - kijken naar een patiënt met zowel psychiatrische als somatische aandoeningen. Bij patiënten met een complex ziektebeeld starten we met een Eendagsdiagnostiek, waarbij we op één dag allerlei tests, metingen en gesprekken houden. Aan het einde van de dag komen we bij elkaar, bespreken we onze bevindingen en stellen we gezamenlijk een advies en behandelplan op. We kijken onder meer naar de medicatie en de leefstijl van een patiënt, waar de kern van het probleem ligt en waar we als eerste op willen focussen. Bij de ene patiënt zal de primaire focus liggen op dieet en meer bewegen en bij een ander op het aanpassen van de medicatie.”

Bent u hier al lang mee bezig?
“Het zorgprogramma Lijf & Leven bestaat nu zo’n drie jaar, maar ik werk al sinds 1996 als psychiater en onderzoeker in UMC Utrecht. Ik heb lang psychose-onderzoek gedaan en ik heb gezien dat een groep patiënten die last had van psychoses door de jaren heen ook steeds meer andere gezondheidsklachten kregen. Daar ben ik onderzoek naar gaan doen en we zijn binnen het ziekenhuis gaan kijken naar hoe we preventief te werk kunnen gaan en kunnen voorkomen dat deze patiënten in een neerwaartse spiraal raken.”

Wat is uw doel voor 2019?
“Het zorgprogramma Lijf & Leven wordt nu alleen nog in het UMC Utrecht aangeboden. We werken al nauw samen met Altrecht (GGZ-instelling in Utrecht en omgeving red.). Ik zou het zorgprogramma nog veel meer willen uitbreiden en bekendheid willen geven door heel Nederland. Het is een innovatief plan, we hopen hiermee in eerste instantie de regio te bereiken en uiteindelijk een voorbeeld te zijn voor het hele land.”

Wanneer is deze missie voor u geslaagd?
“Het zorgprogramma zou voor mij geslaagd zijn als psychiaters en ggz-medewerkers zich meer bekwaam voelen in het doen van somatische handelingen. Andersom zou ik willen dat artsen, die zich met andere medisch-specialistische vakgebieden bezighouden, meer kennis krijgen over psychiatrische problematiek. En daar ben ik zeker optimistisch over. Ik merk dat er nu, door ons gezamenlijke overleg, zoveel meer wordt gezien en er zoveel nieuwe mogelijkheden op tafel komen. We leren veel van elkaar en dat gaat de persoon in kwestie rechtstreeks helpen. En daar doen we het uiteindelijk allemaal voor.”