Chemotherapie in tabletvorm gaat de behandeling van kanker in Nederland ingrijpend veranderen.

,,Meer patiënten zullen door de komst van almaar meer orale antikankermiddelen hun behandeling vaker thuis kunnen ondergaan."

Dat voorziet oncoloog en klinisch farmacoloog prof. dr. Jan Schellens van het Amsterdamse kankerinstituut Antoni van Leeuwenhoek.

Het gebeurt al, zij het op heel kleine schaal. Maar de nu nog spaarzame toediening van 'chemotabletten' gaat de komende jaren sterk terrein winnen, verwachten farmaceutische onderzoekers van het AVL. Zij ontwikkelen een chemotablet voor de behandeling van prostaatkanker. Binnenkort start in enkele Nederlandse ziekenhuizen een patiëntenstudie met dit tot tablet omgevormde infuusmiddel, docetaxel, dat momenteel op jaarbasis 24.000 keer wordt toegediend.

,,Je chemotherapie thuis op de bank of in bed innemen met een beetje water, waardoor je minder vaak naar het ziekenhuis hoeft af te reizen. Dát is wat veel patiënten graag willen en waar ze ook om vragen", weet Jan Schellens van de talrijke patiënten die hij behandelt.

,,Het is zó begrijpelijk: je bent flink ziek en moet jezelf eens in de twee of drie weken, soms zelfs wekelijks, naar het ziekenhuis slepen om er op een vaste tijd aan een infuus te worden gelegd."

Op dit moment staan er 72 antikankermiddelen (cytostatica) als capsule of tablet geregistreerd bij de Europese geneesmiddelenautoriteiten. Deze middelen mogen thuis als chemo worden gebruikt. Dat is echter een fractie vergeleken met de vele honderden infuusvloeistoffen met een antikankerwerking, die de patiënt uitsluitend in het ziekenhuis krijgt toegediend.

,,Het blíjft een heel gedoe", zegt voormalig borstkankerpatiënte Aniek (46). Maandenlang reisde zij heen en weer tussen Utrecht en het AVL in Amsterdam. ,,Hemelsbreed niet ver, maar alles bij elkaar: de emoties van de kurenkamer, telkens die infuusnaalden in mijn beurs geprikte polsen en handen, de schaamte over haaruitval, je beroerd voelen te midden van mensen die zich soms net zo ellendig voelen. Dan wil je maar één ding: naar huis! Het was me een lief ding waard geweest om dáár mijn chemo te krijgen. Gewoon in de huiskamer. Met mijn man aan mijn zijde."

,,Orale chemotherapie zal terrein winnen, maar zeker niet de infuus-chemo verdringen", verwacht professor Schellens, die nauw betrokken is bij de ontwikkeling van tabletchemo. Deze behandeling zal binnen enkele jaren beschikbaar komen voor 'de grote vormen van kanker': prostaatkanker, longkanker, borstkanker, maagkanker en wellicht zelfs voor het hoofd-halsgebied.

,,We denken dat tabletten minder bijwerkingen zullen hebben, omdat ze in veel lagere doseringen frequenter ingenomen kunnen worden. Hopelijk zal dat leiden tot minder overgevoeligheidsreacties, minder infecties en ook minder haarverlies."

De sprong voorwaarts, die orale chemotherapie maakt, komt er mede dankzij een bijzondere vinding van de nog jonge AVL-apotheker dr. Emilia Sawicki. Zij heeft een methode uitgedacht om docetaxel, maar mogelijk ook enkele andere middelen tegen prostaatkanker (paclitaxel en cabazitaxel), goed te laten oplossen in water. Dat lijkt eenvoudig - zoals een aspirientje uiteindelijk opgaat in water - maar dat is het niet.

Want, legt Sawicki uit: ,,Na omvorming van vloeibare chemo naar een vaste stof, blijken deze middelen zeer slecht oplosbaar in water. Bovendien worden ze als vaste stof niet goed opgenomen in het bloed en wordt hun werkzaamheid afgebroken door enzymen in het maag-darmkanaal en de lever. Met andere woorden: hun celdodende of celremmende werking blijft nu nog ver achter bij die van de traditionele infuus-chemo."

Daar heeft Sawicki iets op gevonden waardoor ze de oplosbaarheid met een factor 40 tot 100 heeft weten te verhogen. Tegen de afbraak van de werkzame stof door enzymen zet zij een enzymremmer (ritonavir) in. Door dit alles lijkt een chemotablet een even goede werking te hebben als het infuusmiddel. De eerste resultaten van de studie hiernaar met circa 20 patiënten zijn eind 2017, begin 2018 bekend.

Vorig jaar kregen ruim 108.000 Nederlanders de diagnose kanker. Het waren er zo'n 2500 meer dan in 2015, blijkt uit de Nederlandse Kankerregistratie. Veruit de meeste patiënten worden behandeld met chemotherapie: via een infuus of per injectie.

Bron: AVL